quize

ଭାରତ ଇତିହାସର ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଉପାଦାନ

ଇତିହାସ ଅତୀତର ବିଗତ ଘଟଣାର ଏକ ବିଜ୍ଞାନସମ୍ମତ ଅଧ୍ୟୟନ। ଏହି ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ଯେଉଁ ଉପାଦାନମାନେ ଆଧାର ହିସାବରେ କାମ କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କୁ ଇତିହାସର ମୌଳିକ ସ୍ରୋତ ବୋଲି କୁହାଯାଏ। ଏପରି ଉପାଦାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଉଛି ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଉପାଦାନ। ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଉପାଦାନମାନେ ମାଟି ତଳରୁ ମିଳୁଥିବା ବା ପ୍ରାଚୀନ କାଳର ଅବଶେଷ ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ଆମେ ଅତୀତ ଜଣିପାରୁଛୁ।

ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଉପାଦାନମାନେ ମୁଖ୍ୟତଃ ପଞ୍ଚଟି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ:

• (A) ଅଭିଲେଖ (Inscriptions)
• (B) ମୁଦ୍ରା (Coins)
• (C) କୀର୍ତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ (Pillars & Memorials)
• (D) କଳା ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟ (Art and Architecture)
• (E) ଖନନ (Excavation)

(A) ଅଭିଲେଖ (Inscriptions)

ଅଭିଲେଖ ହେଉଛି ପ୍ରାଚୀନ କାଳର ତାମ୍ର ଫଳକ, ପ୍ରସ୍ତର ତାଖା, ଗୁମ୍ଫା କାନ୍ଥ ବା ମନ୍ଦିର ଉପରେ ଲିଖାଯାଇଥିବା ଲିପି ଯାହା ମାଧ୍ୟମରେ ରାଜାମାନଙ୍କ ଶାସନ କାଳ, ବଂଶାବଳୀ, ଧର୍ମନୀତି ଓ ତାଙ୍କର ଅବଦାନ ବିଷୟରେ ତଥ୍ୟ ମିଳେ। ଉଦାହରଣ:

• ପ୍ରୟାଗ ପ୍ରଶସ୍ତି (ସମୁଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କ ବିଜୟ ବର୍ଣ୍ଣନା)
• ଧଉଳି ଓ ଜଉଗଡ଼ ଅଭିଲେଖ (ଅଶୋକଙ୍କ ଧମ ନୀତି)
• ନାସିକ୍, ଐହୋଲ୍, ହାତୀଗୁମ୍ଫା ଅଭିଲେଖ
• ତାମ୍ର ଫଳକ ଭିତ୍ତିକ ଭୂମିଦାନ ଅଭିଲେଖ

(B) ମୁଦ୍ରା (Coins)

ମୁଦ୍ରା ବା ସିକ୍କା ହେଉଛି ଆର୍ଥିକ ଜୀବନ, ଶାସକଙ୍କ ପରିଚୟ ଓ ସମୟ ଜାଣିବାର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଉପାଦାନ। ଉଦାହରଣ:

• Punch Marked Coins (ଖ୍ରୀ.ପୂ. 6-4 ଶତାବ୍ଦୀ)
• ଇଣ୍ଡୋ-ଗ୍ରୀକ୍, ଶକ, କୁଷାଣ ମୁଦ୍ରା
• ଗୁପ୍ତ ମୁଦ୍ରା – ବୀଣା ବାଦନ, ଅଶ୍ଵମେଧ ଯଜ୍ଞ

(C) କୀର୍ତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ (Pillars & Memorials)

କୀର୍ତ୍ତିସ୍ତମ୍ଭ ହେଉଛି ଶିଳାସ୍ଥମ୍ଭ ଯାହା ଦ୍ଵାରା ରାଜାଙ୍କ ବିଜୟ ବା ଧର୍ମ ଅବଦାନ ସ୍ମରଣ କରାଯାଏ। ଉଦାହରଣ:

• ସାରନାଥ ଷିରାସ୍ଥମ୍ଭ (ଜାତୀୟ ଚିହ୍ନ)
• ଚିତୋର ବିଜୟସ୍ତମ୍ଭ
• କୁତବମୀନାର, ଚାନ୍ଦମୀନାର

(D) କଳା ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟ (Art and Architecture)

ଭାରତୀୟ କଳା ଓ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଅତୀତ ସାମାଜିକ ଓ ଧାର୍ମିକ ଜୀବନକୁ ପ୍ରତିବିମ୍ବିତ କରେ। ଉଦାହରଣ:

• ହରପ୍ପା-ମହେଞ୍ଜୋଦାରୋ ଶୈଳୀ
• ବୌଦ୍ଧ ସ୍ତୂପ – ସାଞ୍ଚି, ଲଳିତଗିରି
• ମନ୍ଦିର ଶୈଳୀ – ଦେଓଗଡ଼, ଲିଙ୍ଗରାଜ, ଜାଗନ୍ନାଥ
• ଗୁମ୍ଫା କଳା – ଖଣ୍ଡଗିରି, ଉଦୟଗିରି
• ଜୈନ ଶିଳ୍ପ – ଏଲୋରା, ଶ୍ରବଣ ବେଲ୍‌ଗୋଲା

(E) ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଖନନ (Excavation)

ଖନନ ମାଧ୍ୟମରେ ମାଟିତଳୁ ମିଳୁଥିବା ଧ୍ୱଂସାବଶେଷ, ପାତ୍ର, ମୁଦ୍ରା, ମୂର୍ତ୍ତି ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅବଶେଷ ଅତୀତ ଜ୍ଞାନକୁ ଅନ୍ତର୍ଦୃଷ୍ଟି ଦିଏ। ଉଦାହରଣ:

• ହରପ୍ପା, ମହେଞ୍ଜୋଦାରୋ
• ଶିଶୁପାଳଗଡ଼, ଚନ୍ଦ୍ରକେତୁଗଡ଼

ନିଷ୍କର୍ଷ (Conclusion)

ପ୍ରତ୍ନତାତ୍ତ୍ୱିକ ଉପାଦାନଗୁଡ଼ିକ ଭାରତୀୟ ଇତିହାସ ରଚନାରେ ଅମୂଲ୍ୟ ସମ୍ପଦ ଭାବରେ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଅଛନ୍ତି। ଏହିମାନେ କେବଳ ରାଜନୈତିକ ଘଟଣା ନୁହେଁ, ବରଂ ସାମାଜିକ, ଧାର୍ମିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦିଗରୁ ମଧ୍ୟ ଅତୀତକୁ ଆଲୋକିତ କରନ୍ତି।